روز یک‌شنبه ششم شوال سال 305 هجری قمری اولین توقیع امام زمان(عج) در دوران غیبت صغری برای جناب حسین بن روح از نواب اربعه صادر شد، این در حالی است که پس از رحلت امام حسن عسکری(ع) در سال 260 بلافاصله غیبت صغری شروع شد و تا رحلت آخرین نایب امام زمان(عج) در سال 329 ادامه داشت و پس از آن غیبت کبری آغاز شد.
 
در دوره غیبت صغری، امام زمان(عج) از طریق چهار نفر نایبان خاص خود با شیعیان در رابطه بود و امور آنان را حل و فصل می‌کرد، این امور افزون بر مسائل مالی، شامل مسائل عقیدتی و فقهی نیز می‌شد، رابطین میان آن حضرت و شیعیان چهار نفر از اصحاب با سابقه و مورد اعتماد امامان گذشته بودند که یکی پس از دیگری این وظیفه خطیر را بر عهده داشته و به عنوان نواب خاص آن حضرت معروف هستند، در این دوره نه تنها شخص امام(عج) از دیده‌ها پنهان بود، بلکه سفرای او نیز به طور ناشناخته و بدون آنکه جلب توجه کنند عمل می‌کردند.
 
سومین نایب خاص امام مهدی(عج) حسین بن روح بود که از معتمدان ابوجعفر عمری و از نزدیکان وی در بغداد به شمار می‌رفت، ابوجعفر با ارجاع مراجعین به حسین بن روح، زمینه جانشینی وی را فراهم آورد و در واپسین روزهای حیات، به دستور حضرت(عج) او را به عنوان جانشین خود معرفی کرد؛ پس از آن شیعیان برای تحویل اموال به وی رجوع می‌کردند.
 
اقبال در «خاندان نوبختی» اخبار مفصلی درباره حسین بن روح آورده و او را از طرف مادر منتسب به خاندان نوبختی دانسته است، این بدان دلیل است که وی را قمی نیز خوانده‌اند، وی از اصحاب امام عسکری(ع) بوده و با حضور جمعی از بزرگان شیعه در بغداد مانند ابوعلی بن همام، ابوعبدالله بن محمد الکاتب، ابوعبدالله الباقطانی، ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی، ابو عبدالله بن الوجناء وعده‌ای دیگر به جانشینی ابوجعفر عمری معرفی شده است.
 
حسین بن روح که از سال 305 تا 326 هجری قمری به مدت 21 سال منصب سفارت از ناحیه مقدسه را بر عهده داشت، در تاریخ 18 شعبان همین سال، چشم از جهان فرو بست و  پیکر مطهرش در بغداد در سوق الشورجه به خاک سپرده شد.
 
اما آنچه مهم است در نخستین توقیعی که حضرت صاحب‌الامر(عج) در روز یکشنبه ششم شوال سال 305 هجری خطاب به حسین بن روح نوشتند، به امانت‌داری ویژه سومین نائب خود اشاره می‌کنند که متن این توقیع به شرح زیر است:
 
«نعرفه، عرفه الله الخیر کله و رضوانه، و اسعده بالتوفیق، و قفنا علی کتابه و وثقنا بما هو علیه، و انه عندنا بالمنزلة و المحل الذین یسرانه، زاد الله فی احسانه الیه، انّه ولی قدیر، و الحمدلله الذی لا شریک له، و صلی الله علی رسوله محمد و آله و سلم تسلیماً کثیراً»
 
ما او را می‌شناسیم، خداوند بشناساند و او را به طریقه همه خیر و رضای خود عالم گرداند و او را به توفیق خود یاری فرماید، ما بر مکتوب و نوشته او مطلع شدیم و بر امانتداری او مطلع شدیم و به دینداری او وثوق و اعتماد داریم، به درستی که او نزد ما مکان و منزلت آنچنان بلندی دارد که آن مکان و منزلت او را خوشحال می‌سازد، خدای تعالی احسان خود را درباره او زیاد فرماید، به درستی که او صاحب همه نعمت‌هاست و بر همه چیز قادر است و حمد و سپاس خداوندی را سزاست که شریکی ندارد و صلوات و سلام خداوند بر محمد رسول او و آل او باد. (بحار الانوار، ج51، ص356)

۷۸۶

اشاره :در اين قسمت از مقاله نويسنده پس از اشاره مختصرى به برخى از رگه هاى هزاره گرايى در آيين اسلام به بررسى بازتابهاى عينى هزاره گرايى در اعصار جديد مى پردازد.

پژوهشگران دريافته اند كه هزاره گرايى تقريبا در همه فرهنگهاى دينى و اجتماعى جهان يافت مى شود. برخى از مسلمانان نيز تصور كرده اند كه قرآن مجيد نيز در آيه اى از هزاره گرايى سخن گفته است:

يدبر الامر من السماء ثم يعرج اليه فى يوم كان مقداره الف سنة مما تعدون (1) برخى از مفسران اين آيه را مربوط به روز قيامت مى دانند، در حالى كه روز قيامت از نظر قرآن پنجاه هزار سال است. (2) اينك به نشانه هاى از وجود هزاره گرايى در جوامع اسلامى اشاره مى كنيم:

۷۸۶

1- مسلمانان از همان آغاز، پايان جهان و فرارسيدن روز داورى را نزديك مى دانستند. پس از چندى، برخى گفتند كه عمر جهان 6000 سال است و حضرت رسول اكرم، صلى الله عليه وآله، در ميانه هزاره ششم برانگيخته شده و عمر اسلام 500 سال خواهد بود. پس از سپرى شدن آن مدت و پايان نيافتن جهان، گفته شد عمر جهان 7000 سال است و حضرت رسول اكرم، صلى الله عليه وآله، در آغاز هزاره هفتم مبعوث شده و عمر اسلام 1000 سال خواهد بود. ارقام ديگرى نيز در زمانهاى گوناگون مطرح شده است. (3) برخى از عارفان فاصله ميان رحلت حضرت رسول اكرم، صلى الله عليه وآله، تا 1000 سال پس از آن را «روز محمدى » ناميده اند. (4)

2- بابا طاهر عريان كه در حدود سال 1000 م. (برابر با 391 ق.) به دنيا آمده، مى گويد:
مو آن بحرم كه در ظرف آمدستم چو نقطه بر سر حرف آمدستم به هر الفى الف قدى بر آيه الف قدم كه در الف آمدستم

3- حكيم خاقانى شروانى مى گويد:
گويند كه هر هزار سال از عالم آيد به وجود اهل وفايى محرم آمد زين پيش و ما نزاده ز عدم آيد پس از اين و ما فرو رفته به غم (5)

4- از اواخر قرن نهم هجرى اين باور ميان گروهى از مسلمانان پيدا شده بود كه بدن حضرت رسول اكرم، صلى الله عليه وآله، تنها 1000 سال در قبر مى ماند و نشانه هاى قيامت و قيام حضرت مهدى، عليه السلام، و ظهور دجال در قرن دهم خواهد بود. جلال الدين سيوطى، دانشمند بزرگ مصر (متوفاى 930 ق.) كه شاهد گسترش اين گرايش بوده، نادرستى آن را در رساله اى به نام «الكشف عن مجاوزة هذه الامة الالف » اثبات كرده است (6) .