۷۸۶

اقتصاد عدلگرا

اصولاً آنهايي كه ميخواهند طرحهاي اسلامي را بررسي كنند، ناگزيرند كه زيربناها را در نظر بگيرند وگر نه، آن طرحها همانند ساختمان محكمي هستند كه در فضا تصويرش را بكشند و در ميان زمين و هوا  قرارش دهند.

اقتصاد عدالت‌محور يكي از همين طرحهاست. اگر منظور از رفاه اقتصادي فقط پر كردن شكمها، نمايش دادن داراييها و غوطه‌ور شدن در يك زيست حيواني باشد، نه‌تنها ارزش ندارد، كه ضد ارزش است و اهانت به انسان و ضايع كردن عظمتهاي اوست.

اما اگر اين سامانه اقتصادي منجر به داد و ستد فكري و سازندگي روحي شود، مترقي و در خور تحسين و پل سازندگي و بال رستگاري ملتهاست.77

نارساييهاي اقتصادي به راستي، مشكل آفرين و بحران‌زا هستند و ناهنجاريهاي زيادي را در جامعه ايجاد ميكنند.78

مابقی در ادامه مطلب

۷۸۶

جامعه عدل پذير

تحقق عدالت علاوه بر عنصر عدالت حاكم و عدالت كارگزار، به جامعه‌اي نيازمند است كه عدالت محور باشد و روابط اجتماعي و تعاملات افراد با يكديگر بر اساس عدل و احسان مبتني باشد.

قرآن كريم به عنوان يك كتاب جامع كه دربرگيرنده همه آنچه بشر بدان نياز دارد مي‌باشد، به اين امر اساسي توجه كرده، مي‌فرمايد: (انّ الله يأمر بالعدل و الاحسان و ايتاء ذي‌القربي و ينهي عن الفحشاء و المنكر و البغي(.70

در اين‌كه عوامل فحشا و منكر و ستم چيست و چرا جامعه دچار چنان ناهنجاري‌هايي مي‌شود، متخصصان امور و آگاهان آسيب‌هاي اجتماعي بر اين باورند كه عناصر اضطراب، ترس، فقر و حرص، آدمي را به ناهنجاري‌هاي اجتماعي مي‌كشاند و در نقطه مقابل، سه عنصر امن، ظرفيت و استغنا، حاصل روابط عادلانه و محسنانه مي‌باشد.

به همين جهت، قرآن چه زيبا با توجه به نكات پيش گفته، با طرح خدا محوري و عبوديت: ...لا تعبدون الا الله71 راه حل برون رفت از اين معضل را ارائه مي‌دهد و عبوديت به معناي بندگي كردن، كنترل محرك‌ها و نظارت بر حركت‌ها را مي‌خواهد. زيرا عبوديت بر انگيزه‌هاي طبيعي و غريزي و جمعي اثر مي‌گذارد و عادت‌ها را كنترل مي‌كند و عادت‌ها و كارهاي تازه را پايه مي‌ريزد.

مابقی در ادامه مطلب

۷۸۶

كارگزار عدل گستر

يكي از نيازهاي تمامي حركتهاي انقلابي براي برقراري عدالت در جامعه، تربيت مهره‌هاي كارآمد و مجريان و كارگزاران عادل است. فقدان چنين افرادي بسياري از حركت‌هاي عدالت خواهانه را با شكست مواجه ساخته است.

قرآن گاهي برنامه هايش را مستقيم طرح و در موردش گفت‌وگو ميكند و گاهي غير مستقيم و در قالب داستان و بيان تمثيل59. آيات 29 تا 34 سوره طه در قالب داستان حضرت موسي(ع) به اهميت ياران كارآمد و مهرههاي توانمند در كنار رهبري اشاره ميكند.

موسي از خدا مي‌خواهد كه وزيري براي او از خانواده‌اش قرار دهد: واجعل لي وزيراً من اهلي؛ چون براي اجراي مأموريتش، پشتوانه محكمي مي‌خواست: اشدد به ازري؛ آن هم براي تعميم فرهنگ ذكر و تسبيح در جامعه: كي نسبحك كثيرا و نذكرك كثيراً.

در آيه 35 سوره فرقان، به شكل واضحتري به اين مهم پرداخته شده است: لقد آتينا موسي الكتاب و جعلنا معه هارون وزيراً كه خدا براي انجام مأموريت فرهنگي، دو قدرت به موسي عطا مي‌كند: يكي كتاب (يعني آيين زندگي) و ديگري پشتوانه محكمي چون هارون وزير. و در پي فراهم شدن اين دو عنصر، حالا نوبت اجراي مأموريت است: فاذهبا الي القوم الذين كذبوا بآياتنا...(؛ پس برويد به سمت گروهي كه نشانه‌هاي ما را تكذيب كردند)).60

مابقی در ادامه مطلب

۷۸۶

مفهوم عدل

واژه ها و اصطلاحات خاص يك مكتب يا يك نظام جامع فكري به عنوان جزئي از ساختار زباني آن مكتب يا نظام تلقي ميشود. از همين رو، با بررسي و تحقيق در واژه هاي اساسي آن مكتب است كه ميتوان به شناخت بنيادهاي نظري و فكري آن مكتب دست يافت.

واژه عدالت مترادفهايي دارد مانند: قسط، قصد، استقامت ، وسط، نصيب، ميزان، انصاف و غيره كه در فرهنگ قرآني و احاديث به كار گرفته شده است. هر چند با نگاه دقيق، مفهوم هر يك از آن‌ها با يكديگر متفاوت است.

از ميان واژههاي فوق، دو واژه عدل و قسط در فرهنگ قرآني بيش‌تر به كار گرفته شده است. متضاد كلمه عدل، جور است.39

راغب اصفهاني ميگويد:

 عدل، عدالت و معادله واژهه ايي است كه معناي مساوات را در بر دارد. پس عدل تقسيم مساوي است و بر اين اصل روايت شده40 است: بالعدل قامت السموات و الارض؛ بر اصل عدل آسمانها و زمين بر پا شده است. 41

وي در تفسير معناي قسط ميگويد:

القسط هو النصيب بالعدل؛ دست يافتن به سهم و نصيب از روي عدالت قسط است.42

مابقی در ادامه مطلب

۷۸۶

در اين نوشته، علاوه بر بحث از ارزش و مفهوم عدل، از:

   حاكم عادل،

   كارگزار عدل گستر،

   جامعه عدل‌پذير،

   اقتصاد عدل‌گرا،

   نظام قضايي عدل‌مدار،

   ابزار عدل،

آنچه بر پايه محكمي استوار نباشد دوام نخواهد آورد، فرو خواهد ريخت و در هم خواهد شكست بدون ترديد براي نيل جامعه عدل و تصوير فرهنگ عدل مدار گريزي از پژوهش در كتاب عدل و ترسيم امام عدل نيست.

تلقي قرآن از عدل و عدالت به كيفيتي است كه فرهنگ معاصر آن را درك نكرده و جامعه عدل مهدوي آرمان شهري است كه آدمي هنوز ضرورتش را در نيافته است به همين دليل رسالت اين نوشتار كاوش از فرآيند فرهنگ عدالت در منظر وحي و نگاهي تطبيقي به عدل مهدوي است.

مابقی در ادامه مطلب

۷۸۶

تمرکز مقاله:برنامه دولت كريمه

«الذين ان مكناهم فى‌‌الارض اقامواالصلوة و اتواالزكوة و امروا بالمعروف و نهوا عن‌‌المنكر و لله عاقبة‌‌الامور» (1)
اينها (ياران خدا) كسانى هستند كه هرگاه در زمين به آنها قدرت بخشيديم، نماز بر پا مى‌‌دارند و زكات مى‌‌پردازند، و امر به معروف و نهى از منكر مى‌‌كنند و پايان همه كارها از آن خداست.

در مقاله‌‌هاى پيشين، آيات دربردارنده بشارت وراثت زمين به صالحان، مستضعفان و متقيان و پيروزى اهل حق بر باطل بيان شد. در بررسى سوره نور آيه 55، سه ويژگى براى اين حكومت ذكر شد:

1.برقرارى ثابت و پايدار دين مورد پسند خداوند.

2. مبدل شدن خوف و ترس به امنيت و آرامش

3. حاكميت توحيد و نفى مطلق شرك.

اما در آيه محل بحث، سخن از برنامه‌‌هاى عملى ياوران خداست كه اگر در زمين قدرت پيدا كنند، اجراى احكام الهى را سرلوحه برنامه‌‌هاى خود قرار مى‌‌دهند و با بر پايى نماز به خودسازى مى‌‌پردازند، و با پرداخت زكات مشكل اقتصادى جامعه را، حل مى‌‌كنند و با امر به معروف و نهى از منكر از جامعه‌‌اى سالم و خداپسند برخوردار مى‌‌گردند.

در اينجا به بررسى آيه مى‌پردازيم:

1. موقعيت آيه: قبل از اين آيه، خداوند مطالبى درباره دفاع از مظلومان در برابر ظالمان و قدرت خود بر يارى آنها را بيان كرده، سپس در فايده دفاع مىفرمايد: اگر دفاع نباشد، عبادتگاههاء و مساجدى كه در آن ياد خدا مى‌‌شود، از بين مى‌‌رود و در پايان تاكيد مى‌‌كند كسانى كه خدا را يارى مى‌‌كنند، خداوند نيز آنها را يارى مى‌‌كند. چون او قوى و نفوذ ناپذير است و هنگامى كه با يارى خداوند پيروز و حاكم زمين شوند، اجراى احكام الهى را سرلوحه برنامه خود قرار مى‌‌دهند و دين الهى را حاكميت مى‌‌بخشند.

2. برنامه عملى ياوران خدا: اينها پس از پيروزى، همچون خودكامگان، غرور مستى و دنياطلبى را شيوه خود نمى‌‌كنند تا اينكه خود طاغوت جديدى شوند; بلكه زندگى صالحانه توام با اصلاح خود و جامعه را به ارمغان مى‌‌آورند و بدين طريق حكومت مورد رضايت‌‌خداوند را فراهم مى‌‌سازند. برنامه‌‌هاى اصلى اينها در سه امر خلاصه مى‌‌شود:

الف) بر پا داشتن نماز: اولين برنامه حكومت مورد پسند خداوند، حاكميت توحيد و ايجاد روح معنويت و تزكيه نفس است كه راه را براى كمال نفسانى انسان هموار مى‌‌كند. البته، مراد نمازى است كه به خاطر رعايت تمام شرايط ظاهرى و معنوى، انسان را از فحشا و منكرات باز دارد و مقبول حضرت حق، جل و علا، واقع شود. چنين نمازى اطاعت، خشيت و تقواى الهى را در همه شؤون زندگى فراهم مى‌‌سازد و نتيجه آن كاميابى و رستگارى است.

چنانكه مى‌‌فرمايد:

«و من يطع‌‌الله و رسوله و يخش‌‌الله و يتقه، فاولئك هم‌‌الفائزون.» (2)

هركس خدا و رسولش را اطاعت كند و از خدا بترسد و پرهيزگارى پيشه كند; پس آنها رستگارانند.

ب) پرداخت زكات: پرداخت زكات از دو جنبه ارزشمند است:

1. همدلى و همراهى با مردم و زدودن فقر و اصلاح اقتصادى در جامعه;

2. زدودن حرص، بخل و مال پرستى از وجود انسانها و جايگزينى روح ايثار و همدردى; تا بخل در درون انسانهاست راه سعادت و رستگارى به روى آنها بسته است:

«و من يوق شح نفسه فاولئك هم المفلحون‌‌». (3)

و هر كس جان خود را از بخل حفظ كند، او رستگار است.

بنابراين، پرداخت زكات هم وسيله‌‌اى براى رستگارى و كمال نفسانى است و هم عدالت اجتماعى را گسترش مى‌‌دهد. امام صادق، عليه‌‌السلام، مى‌‌فرمايد:

«زكات براى اين قرار داده شده تا ثروتمندان امتحان شوند، و كمكى براى فقرا باشد. اگر مردم زكات اموال خود را مى‌‌پرداختند، هيچ مسلمانى فقير و محتاج نبود و مردم با اين زكاتى كه خدا براى [استفاده] فقرا واجب كرده، بى‌‌نياز مى‌‌شدند و مردم، فقير، محتاج، گرسنه و عريان نمى‌‌شوند مگر به خاطر گناه ثروتمندان... سوگند مى‌‌خورم به كسى كه مردم را خلق كرد و روزى را گسترش داد، هيچ مالى د رخشكى و دريا تلف نمى‌‌شود مگر به خاطر ترك زكات... و محبوبترين مردم به خدا كسى است كه در بخشندگى سخى‌‌ترين مردم باشد، و سخى ترين مردم كسى است كه در آنچه كه خداوند از اموالش بر مؤمنان واجب كرده، بخل نورزد». (4)

مابقی در ادامه مطلب

۷۸۶

ضمن تبریک فرارسیدن سال نو،امید است که در رسیدن این ایام متحول کننده کمی هم به سوی خدا و پیامبرانش و امامان معصومش حرکت کنیم..یا حق

1. خواندنامام زمان ،عليهالسلام، با تعبيرزيباو گرانسنگ «شريك القرآن» برگرفت هاز سخنان ائمه معصومين، عليهم السلام، است. اين تعبير در چند زيارت معتبر خطاب به امام حسين و حضرت مهدى ،عليهم االسلام، وارد گرديده است:

«السلام عليك يا امين الرحمان، السلام عليك يا شريك القرآن» (1)

«السلام عليك يا صاحبالزمان، السلام عليك يا خليفة الرحمان، السلام عليك يا شريك القرآن، السلام عليك يا قاطع البرهان» (2)

ازطرفى چون تعبير «شركاءالقرآن» در زيارت مجموعه ائمه معصومين ، عليهمالسلام، مورد استفاده قرار گرفته، يقينا مفرد آن «شريك القرآن» در مورد شخصيت ممتاز اين سلسله، يعنى حضرت مهدى ،عليهالسلام، صادق خواهد بود:

«السلام عليك ائمةالمؤمنين ... و عباد الرحمانو شركاءالفرقان و منهجالايمان» (3)

«السلامعليك ائمة المؤمنين و سادة المتقين ... و شركاءالقرآن» (4)

2. علاوه براين، اگر «شريكالقرآن» بودن به معناى «همپا و همراه بودن با قرآن» باشد، كلام جاودانه پيامبر ،صلىالله عليه وآله، بر آن دلالت دارد كه فرمود:

«انى تارك فيكمالثقلين كتابالله و عترتى ما ان تمسكتم بهما لن تظلوا ابدا» (5)

«من كتاب خدا و خاندان خودم را به عنوان دو وديعت گرانبها در بين شما باقى مىگذارم، تا زمانى كه به آن دو چنگزده باشيد، هرگز گمراه نخواهيد شد.»

اگر عترت و خاندان معصوم پيامبر ، صلىاللهعليهوآله، قرين قرآن و همراه و همپاى آن شمرده شدهاند، به يقين در روزگار ما اين عنوان در وجود شريف تنها باقيمانده آنان امام زمان ،عليهالسلام، تجلى مىيابد.

تنها اوست كه در اين دوران هميشه با قرآن و در كنار قرآن بوده و خواهد بود. اگر قرار باشد امت اسلام به حفظ امانتهاى پيامبر بزرگوار خويش پايبند باشند بايد در ضمن تمسك به قرآن، همواره به ولاى شريك القرآن، حضرت مهدى ، عليهالسلام، نيز متمسك باشند.

مابقی در ادامه مطلب است.